Zambak 10. sınıf dil anlatım sayfa 132-138 Konu Testi
Zambak 10. sınıf dil anlatım sayfa 132-138 emredici anlatım
2. Emredici Anlatım – Fiil (Eylem), Fiilimsi (Eylemsi)
İnceleme
1. Metin
Şeyh Edebali’nin Damadı Osman Gazi’ye Vasiyeti
Ey oğul! Ananı, atanı say! Ey oğul! Üç kişiye acı:
Bereket büyüklerle beraberdir. Cahil arasındaki âlime,
İnancını kaybedersen, zenginken fakir düşene ve
yeşilken çöllere dönersin. hatırlı iken itibarını kaybedene.
Açık sözlü ol! Her sözü üstüne alma! Ey oğul! Unutma ki
Gördüğünü görme! Bildiğini bilme! yüksekte yer tutanlar
Sevildiğin yere sık gidipgelme! aşağıdakiler kadar emniyette değildir.
Haklıysan mücadeleden korkma!
2. Metin
Dilekler
Gürültü ve karmaşanın ortasından sakince geç; sessizlikte ne büyük bir huzur olduğunu hatırlayarak. Mümkün olduğunca ama teslim olmaksızın herkesle iyi geçin. Doğru bildiğini sesini yükseltmeden ama açık seçik dile getir ve diğerlerine de kulak ver; ne kadar pırıltısız görünse de onların da bir hikâyesi vardır. Gürültücü ve saldırgan insanlardan uzak dur çünkü onlar özüne sıkıntı verirler. Eğer kendini başkalarıyla kıyaslayıp durursan ya mutsuz ya kendini beğenmiş olursun çünkü her zaman senden daha iyi ya da daha kötü durumda birileri olacaktır. İlanların kadar gerçekleştirdiklerinden de zevk al. Kariyerine ilgini kaybetme; ne kadar basit olursa olsun, zamanın değişen değerlerine karşı gerçek hazinendir. İşinde temkinli ol; dünya sahtekârlıklarla doludur. Fakat bu temkinliliğin, sahip olduğun meziyetleri kullanmana engel olmasın; çok insan yüksek idealleri için çırpınır. Ve hayat her yerde kahramanlıklarla doludur. Kendin ol. Özellikle sevmediğin hâlde seviyormuş gibi davranma. Aşka kırılgan da olma çünkü bütün hayal kırıklıklarına rağmen aşk çimenler gibi yeniden doğar hiç beklemezken. Yılların geçişine saygıyla boyun eğ ve asaletle terk et gençliğin heveslerini. Ruhunu güçlendir beklemediğin anda gelen talihsizliklere karşı seni koruması için. Ama bu karanlık hayallerle kendini üzme. Pek çok korku, bitkinlik ve yalnızlıktan doğar.
Kendine karşı nazik ol. Sen de bu evrenin çocuğusun en az ağaçlar ve yıldızlar kadar, sen fark etsen de etmesen de evren olması gerektiği gibi hareketine devam ediyor zaten. (…) Çabaların ve emellerin ne olursa olsun, hayatın gürültülü karmaşasında barış ve huzuru kalbinden hiç eksik etme. Bütün basitlikleri, yıpratıcılığı ve hayal kırıklıkları ile bile dünya çok güzel, neşeli ol. Mutlu olmak için çırpın.
Max EHRMANN (MaksEhreman)
Metin İnceleme
- 1. Metinlerde sıkça kullanılan kelime ve kelime gruplarını tespit ediniz.
- 2. Yukarıdaki metinlerde emir, telkin ve öneri ifade eden kelime ve kelime gruplarının altını çiziniz.
CEVAP:
Metinlerde söz konusu kelimeler belirginleştirilmiş ve bunların altı çizilmiştir.
- 3. Bu tür metinlerin öğretici ve açıklayıcı yönleri de vardır. Aynı metinlerden öğretici ve açıklayıcı yönleri tespit edip sınıfça tartışınız. Sonuçları defterinize yazınız.
- 4. Emredici metinler hangi amaçlarla yazılır ve nerelerde kullanılır? Metinlerden hareketle açıklayınız.
CEVAP:
EMREDİCİ ANLATIMIN KULLANILDIĞI YERLER:
v Kesinlik ve vazgeçilmezlik bildiren emir ve yasaklamalar için kullanılır: “Sigara içilmez!” “Aslan kafesine elinizi uzatmayınız.” “Seyyar satıcılar giremez!” “Çimenlere basmayın!” “Lüzumsuz ise ışığı söndür!” “Trafik kurallarına uyunuz, trafik ışıklarına ve işaretçilere dikkat ediniz!”
v Doğruluğu kesin gibi görülen deneyimler, öğütler, söze kesinlik katmak için emredici anlatımla sunulur: “Bir başkasının da senin kadar iyi söyleyebileceğini söyleme; senin kadar iyi yazabileceğini yazma!” (Andre GİDE)
“Güzel düşün, iyi hisset, yanılma, aldanma!
Ne varsa doğrudadır; doğruluk şaşar sanma!” (Tevfik FİKRET)
v Diyaloga dayanan anlatılarda sözdeki içtenliği bildirmek için kullanılır:
“-Yarın bize gel.
-Sen de maklubeyi hazırla ama.
-Mutlaka geleceksiniz.
-Sakın şekerpareyi unutma!”
v Bir şeyin nasıl yapılacağını anlatmada, tarif etmede kullanılır. Yemek tarifleri, reçeteler… bu tarzdadır: ”Buradan sağa döneceksin, yüz metre yürüyeceksin, çınar ağacını gördüğünde dur, aradığın ev, çınarın solundadır.” “Önce 1 kg unu ortası çukur biçimde kaba dök. Yumurtayı kır, şekeri at, mayayı koy. Bunları hamura katmadan önce unun ortasındaki çukurda elinle karıştır. Ama eldiven giymeyi de unutma. Daha sonra bunları yavaş yavaş hamura kat, iyice yoğur.”
v Bir işin nasıl yapılacağını anlatan, talimat veren yazılarda kullanılır: “Zincirsiz yola çıkmayınız. Tekerleklerin havasını kontrol ediniz. Vitesi boşa alınız. Kontağı çevirdikten sonra, arabanın ısınması için birkaç saniye bekleyiniz. Silecekleri kontrol ediniz. Daha sonra yola çıkabilirsiniz.”
v Özellikle emir kipi 3. kişisiyle kurulan cümlelerde dilek, umut, yalvarma anlamlarında da kullanılır:
“Bastığın yerleri toprak diyerek geçme tanı
Düşün altında binlerce kefensiz yatanı
Sen şehid oğlusun, incitme yazıktır atanı.
Verme dünyaları alsan da bu cennet vatanı” (Mehmet Akif ERSOY)
- 5. Metinlerde en çok hangi fiil kipi kullanılmıştır? Bunların ifadeye kattığı anlam nedir? Açıklayınız.
CEVAP:
Metinlerde en çok emir kipi kullanılmıştır. Bu kipin ifadeye kattığı anlam; istenilen işin yapılmasının emredilmesi, telkin edilmesi veya önerilmesidir.
1.etkinlik
Şiirdeki koyu yazılmış sözcüklerin köklerini yazınız.
Bu kelimelerdeki ekleri isim, sıfat, zarf oluşlarına göre sınıflandırınız.
CEVAP:
KELİME |
KÖKÜ |
EK 1 |
EK 2 |
EK 3 |
Emdiğim | Em- (fiil) | -dik (sıfat-fiil eki) | -m (iyelik eki) | |
Dövüşürken | Döv- (fiil) | -üş (FF yapım eki) | -r (geniş zaman eki) | -ken (zarf-fiil eki) |
Okumaya | Oku- (fiil) | -ma (isim-fiil eki) | -a (yönelme hal eki) | |
Kederlendiğim | Keder (isim) | -len (İF yapım eki) | -dik (sıfat-fiil eki) | -m (iyelik eki) |
Açıp | Aç- (fiil) | -ıp (zarf-fiil eki) | ||
Esen | Es- (fiil) | -en (sıfat-fiil eki) | ||
Ağladığım | Ağla- (fiil) | -dık (sıfat-fiil eki) | -m (iyelik eki) | |
Güldüğüm | Gül- (fiil) | -dük (sıfat-fiil eki) | -m (iyelik eki) | |
Öpüp | Öp- (fiil) | -üp (zarf-fiil eki) | ||
Koyduğum | Koy- (fiil) | -duk (sıfat-fiil eki) | -m (iyelik eki) |
Bu kelimeler bir iş, oluş, hareket bildiriyor mu? Bunlar kip ve şahıs eki almışlar mıdır? Belirtiniz.
CEVAP:
Hayır; bu kelimeler bir iş, oluş, hareket bildirmemiş, kip ve şahıs eki de almamıştır.
Bu kelimeler cümlede yüklem olarak kullanılmışlar mıdır? Açıklayınız.
CEVAP:
Hayır; bu kelimelercümlede yüklem olarak kullanılmamıştır. Çünkü yargı bildirmemektedir.
Bu kelimeler bulundukları cümlede nasıl bir görev almıştır? Sözlü olarak ifade ediniz.
CEVAP:
Bu kelimeler bulundukları cümlede isim, sıfat ya da zarf olarak görev almıştır.
İnceleme bölümünde 1. ve 2. metindeki fiilimsileri bulunuz. Bulduğunuz fiilimsileri gruplandırınız.
CEVAP:
|
İSİM-FİİL |
SIFAT-FİİL |
ZARF-FİİL |
1.METİN |
GördüğünüBildiğini
Sevildiğin Düşene Kaybedene Tutanlar
|
Gidip | |
2.METİN |
KullanmanaGeçişine
Olması Olmak
|
BildiğiniGerçekleştirdiklerinden
Değişen Sahip olduğun Sevmediğin Beklemediğin Gelen Gerektiği
|
HatırlayarakOlduğunca
Olmaksızın Yükseltmeden Kıyaslayıp Beklemezken
|
2.etkinlik
Yukarıdaki tabloda fiilimsilere getirilen ekler verilmiştir. Siz de Halide Edip ADIVAR’dan alınan metindeki fiilimsileri ve bunların hangi ekleri aldığını tespit ediniz.
CEVAP:
FİİLİMSİLER |
İSİM-FİİL EKLERİ | SIFAT-FİİL EKLERİ | ZARF-FİL EKLERİ |
Ağlayarak | -arak | ||
Sallayarak | -arak | ||
İnince | -ince | ||
Geldiği | -dik | ||
Yakaladığı | -dık | ||
Sıkılmış | -mış | ||
Atlayan | -an | ||
Davranışla | -ış | ||
Çevirmek | -mek | ||
Okşamak | -mak | ||
Yatıştırmak | -mak |
3.etkinlik
Verilen bilgilere göre aşağıdaki eşleştirmeleri bulunuz.
CEVAP:
v Polisleri görüncetabanları yağladı.
v Biz bu projeyegönül verdik.
v Bu iş, âdetadeveye hendek atlatmaktır.
v Zavallı adamcanından oldu.
v Okulun açılmasınaönayak oldu.
v Senin yaptığın iş,iğneyle kuyu kazmaktır.
v İşten çıkarılıncatası tarağı topladı.
v Yeni elbisesigözlerimi kamaştırdı.
Boşlukları uygun fiillerle doldurunuz.
CEVAP:
v rica + etmek
İsim + yardımcı fiil
v memnun +olmak
İsim + yardımcı fiil
4.etkinlik
Öğrendiğiniz bilgiler ışığında aşağıdaki tabloya örnek fiiller yazınız.
CEVAP:
Basit fiil |
Türemiş fiil |
Birleşik fiil |
||
İsim + yardımcı fiil |
Fiil + fiil |
Anlamca kaynaşmış fiil |
||
Gör-Al-
Ver- Sev- Oku- Git- Çık- Çalış- At- Sars- An- Yürü- Unut- Yalvar- Boya- |
Görüş-Aldır-
Veril- Sevin- Okut- Götür- Çıkar- Çalıştır- Cevapla- Kana- Morar- Sulan- Beklet- Uğraştır- Selamlaş- |
Teşekkür et-Arz et-
Rezil et- Ziyaret et- Şükret- Hisset- Reddet- Memnun ol- Mutlu ol- Hasta ol- Deli ol- Kaybol- Hallol- Kaydol- |
Yazabil-Okuyabil-
Gidebil- Seveme- Yazama- Geliver- Yapıver- Bekleyiver- Bakakal- Süregel- Bekleyedur- Düşeyaz- Öleyaz- Kırılayaz- |
Telgraf çek-Kıl kap-
Gözleri dol- Küplere bin- Etekleri zil çal- Dalga geç- Gözüne gir- Ele avuca sığma- İkramda bulun- İçi dışına çık- Canı yan- Akıl ver- Kulak misafiri ol- Dil dök- Tepesi at- |
5.etkinlik
İki gruba ayrılınız. Yukarıdaki altı çizili sözcükleri dikkate alarak ek fiilin kullanılış nedenlerini öğrenmeye çalışınız.
CEVAP:
Ekfiil iki nedenle kullanılır:
- 1. İsim soylu sözcüklere gelerek onları yargıya dönüştürmek, genellikle yüklem olarak kullandırmak
- 2. Basit zamanlı fiillere gelerek onları bileşik zamanlı fiile dönüştürmek
Altı çizili sözcükler isim mi yoksa fiil midir?
CEVAP:
Bestesidir: isim
Sesidir: isim
Devdi: isim
Alevdi: isim
Yerdeyse: isim
Akıllıymış: isim
Okuyordum:fiil
Çalışabilirmişim: fiil
Sözcüklerin hangi zamanda kullanıldığını belirtiniz.
CEVAP:
Bestesidir: geniş zaman
Sesidir: geniş zaman
Devdi: görülengeçmiş zaman
Alevdi: görülengeçmiş zaman
Yerdeyse: şart kipi
Akıllıymış: öğrenilen geçmiş zaman
Okuyordum:şimdiki zamanın hikâyesi
Çalışabilirmişim: geniş zamanın rivayeti
Sözcükler arasında birden fazla kip eki alan var mıdır? Varsa bu sözcüklerin isim mi yoksa fiil mi olduklarını söyleyiniz.
CEVAP:
Okuyordum:fiil
Çalışabilirmişim: fiil
İnceleme bölümündeki metinlerden ek fiilin kullanımına örnekler bularak bunları gruplandırınız.
CEVAP:
İsim soylu sözcüklere gelenler |
Fiillere gelenler |
|
ŞEYH EDEBALİ’NİN DAMADI OSMAN GAZİ’YE VASİYETİ |
YeşilkenZenginken
Hatırlı iken Haklıysan Değildir |
Kaybedersen |
DİLEKLER |
VardırHazinendir
Doludur Çocuğusun
|
DurursanSeviyormuş
Beklemezken
|
YURDUM |
İçindirİçin(dir)
Gibisin |
Dövüşürken |
H.EDİP ADIVAR’IN METNİ |
Yok | KoşuyorduAğlıyordu
Çalışıyordu İkna olmuyordu Etkilenmiş mi idi Yalvarıyordu Varırsan |
Anlama ve Yorumlama
7.etkinlik
Sınıfınızla ilgili:
- Bir kanun cümlesi,
- Bir yönetmelik cümlesi,
- Sınıfınızdaki araç-gereçleri kullanma kılavuzu.
- Sınıfınızdaki fiziksel trafiği ve diyalog trafiğini sağlayacak bir cümle.
- Sınıfınızla ilgili bir reklam cümlesi hazırlayın.
Cümleleri oluştururken fiilleri yerinde ve doğru kullanmaya dikkat ediniz.
CEVAP:
- Kanun cümlesi: “Sınıfımızın yeri 2.kattadır, değiştirilemez.”
- Yönetmelik cümlesi: “Sınıf nöbetçileri her sabah sınıfı havalandırır ve sınıfın temizliği hususunda sınıf başkanına yardımcı olurlar.”
- Araç-gereçleri kullanma kılavuzu: “Tebeşirler sayılı olarak verilmektedir. Tebeşirleri öğretmen masasının çekmecesinde saklayınız. Derslerde oradan alıp kullanınız. Ders dışında gerekmedikçe kullanmayınız.”
- Fiziksel trafiği ve diyalog trafiğini sağlayacak bir cümle: “Ziller dersin başladığını veya sona erdiğini gösterir. Zil çalmadan yerinizden kalkmayınız ve öğretmenden önce kapıya doğru hareket etmeyiniz.”
- Reklam cümlesi: “Okulun en çalışkan ve saygılı öğrencileri işte bu sınıfta. Tüm yarışmaların liste başı, yazılıların muzaffer erleri… Sınıfımızla tanışmak için acele ediniz.”
Ölçme ve Değerlendirme
A. Aşağıda boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle tamamlayınız.
- Emredici, sözlü ve yazılı anlatımda bir davranışı gerçekleştirmeye…………………………… telkin ve tavsiyevardır.
- Emredici anlatım türlerinde telkin, tavsiye, emir ifade eden kelime ve kelime grupları çok kullanılır.
- Emredici metinlerinöğreticiveaçıklayıcıyönleri bulunur.
- Emredici metinlerde okuyucuyu iş yapmaya vehazır oldabulunmaya zorlayan bir anlatım vardır.
- Emredici metni okuyan kendisine söyleneni yerine getirmek-uygulamak durumundadır.
- Kökü fiil olduğu hâlde yapım eki alarak cümlede isim, sıfat ve zarf görevinde kullanılan fillere fiilimsi (eylemsi) denir.
- Türkçede kipler; haber kiplerive dilek kipleridiye ikiye ayrılır.
- Çatı bakımından fiiller öznesine ve nesnesine göre incelenir.
- Nesne alabilen fiile geçişli fiil; nesne alamayan fiile geçişsiz fiildenir.
- Öznesi olan fiile etken fiil, öznesi olmayan fiile edilgen fiildenir.
- Çoğul öznesi olan fiile işteş fiil denir.
- Nesne almayıp yaptığı işten yine kendisi etkilenen fiile dönüşlüfiil denir.
B. Aşağıdaki tabloyu doldurunuz.
Bildiğiniz Emredici Metin Örneklerini Yazınız |
ANAYASA |
TÜZÜK |
YÖNETMELİK |
NASİHAT |
KULLANMA KILAVUZU |
YEMEK TARİFİ |
C.Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.
1. Aşağıdakilerden hangisi “emredici bir anlatım” özelliği taşır?
A) Terapi B) Nasihat C) Varsayım
D) Tahmin E) Eleştiri
2. Aşağıdaki fiil kiplerinden hangisinin “yaptırım gücü” en fazladır?
A)Geniş zaman B) Şimdiki zaman
C) Şart kipi D) Emir kipi
E) İstek kipi
3. Emredici metinlerde aşağıdakilerden hangisi çok kullanılır?
A) Deklarasyon B) Bildiri
C) Açıklama D) Telkin
E) Yönerge
4. Aşağıdakilerden hangisi emredici metnin bir yönü değildir?
A) Öğreticilik
B) Tamamlayıcılık
C) Eleştirme
D) Anlatma
E) Eksikleri giderme
5. Aşağıdakilerden hangisi emredici metin türüne girmez?
A) Kanunlar
B) Yönetmelikler
C) Kullanma kılavuzları
D) Trafik kuralları
E) Sanat yazıları
6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde kurallı birleşik eylem, sıfat-fiil görevinde kullanılmıştır?
A) Bir gün sana kuşların neden göç ettiğini anlatırım.
B) Akşamları çocuklarına biraz vakit ayırsan.
C) Hani nerde bel bağladığım dostlar?
D) Karlı tepeleriyle aşılamaz bir set gibi duruyor şimdi karşımda dağlar.
E) Dünyanın kendine yetişir dertleri, sen kendi başının çaresine bak.
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik bir fiil vardır?
A) Bütün satranç oyunlarının galibi sendin.
B) Keşifler çağındayız şimdi, atlar denize sürülmüyor.
C) Nedir canlının hakikati, eşyanın hakikati?
D) Bu keşifler çağında fethedilsin her gezegen.
E) Yandıkça parıldayan bir elmas gibisin.
8. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde kurallı birleşik fiil yoktur?
A) Her sabah ona yardım ederim.
B) Benim için de bir manzara yapıver.
C) Sen burada bekleyedur, biz gelinceye kadar.
D) Gelemem, yol çok bozuk.
E) Adam birden düşüvermez mi!
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik fiil kullanılmıştır?
A) Bugün hava neden bu kadar boğucu?
B) Kendisini nasıl bu kadar üstün görebilir?
C) Niçin öğrencilerini arayıp sormuyor?
D) Nasıl bir kitap alacağını biliyor mu?
E) Sen dün hangi öğrenciyi arıyordun?
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin yapısı farklıdır?
A) Bu zavallı dilenci karda kışta hep bu köşede durur.
B) Bu hiçbir zaman buradan kaldırılamaz.
C) İstediğim bu olduğu için buraya geldim.
D) Bu benim biricik şiirimdir, bilmelisiniz.
E) Hep bildiğiniz yollardan mı gelirsiniz?
11. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birleşik fiil vardır?
A) Küser, ağlar, sonra dost olurdum her şeye.
B) Kimi şiirlerimi ay ışığında yazdım.
C) Biri geldi, biri gitti masalsı duyguların.
D) Hiçbir acı bu kadar hırpalamaz insanı.
E) Sıcak bir günün defterini duruyor kar.
ARADIĞINIZI BULAMADIYSANIZ BURADAN ARAYIN
Yorumlar
Henüz yorum yapılmamış.